پيامبر صلى الله عليه و آله: بدان كه راستگويى، پر بركت است و دروغگويى شوم.
توصیف ،تحلیل و تبیین مراحل سه گانه روش پژوهشی فرکلاف
«بسم اللّه الرّحمن الرّحیم»
گزارش برگزاری نشست علمی با عنوان «روش تحلیل گفتمان انتقادی با تکیه بر رویکرد فرکلاف»
واحد پژوهش مدرسه علمیه اسلام شناسی حضرت زهرا سلام الله علیها، در راستای آشنایی طلاب با روشهای نوین پژوهشی و تحلیل متون در یک جلسه به صورت حضوری، به برگزاری نشست علمی با عنوان «روش تحلیل گفتمان انتقادی با تکیه بر رویکرد فرکلاف» با حضور استاد محترم دکتر صدیقه رسولی نیا اقدام نمود.
در این نشست استاد محترم ابتدا به تبیین و معرفی روش تحلیل گفتمان پرداخته و فرمودند: «تحلیل گفتمان عبارت است از مطالعه زندگی اجتماعی از طریق تحلیل زبانی با توجه به محتویات گفتگوها، متن‌ها، تصاویر ثابت و متحرک، نشانه‌ها و نمادها و استخراج و تحلیل معانی آنها با توجه به بافتی که در آن رخ داده‌اند».
سپس پیشینه‌ای از روش تحلیل گفتمان در پژوهشهای اسلامی را تبیین نموده و اشاره کردند که به نظر می‌رسد واژه خطاب در عربی را بتوان مترادف گفتمان دانست؛ در حقیقت مطالعات زبان‌شناختی اسلامی، نشأت‌گرفته از دل قرآن است. نمونه آن رقابت‌ها بین مکاتب مختلف فقه اللغه در جهان اسلام بوده که در اواخر قرن دوم هجری به اوج کمال خود رسیده بود. نقطه اوج این پژوهش‌ها در دستور زبان سیبویه که اصالتاً فردی ایرانی است، متبلور شده است. وی شاگرد خلیل بن احمد فراهیدی بوده، به کار پژوهش در زمینه‌های عروض و واژگان‌نگاری اشتغال داشته و کتاب مهم او در این زمینه «الکتاب» نام دارد. ازاین‌رو گفته شده است علماء فقه، تفسیر و بلاغت از قدیم به بحث گفتمان قرآنی پرداخته اند و در آن بسیار جلو رفته اند تا به گفتمان عربی رسیده اند و پژوهش های جدید به آنها بر می گردد و نسل جدید در این زمینه کار خاصی نکرده اند، جز اینکه با بهره گیری از ترجمه های غربی، چیزهایی را بر تلاش های گذشتگان افزوده اند.
در ادامه توضیح داده شد که تحلیل گفتمان بر سه قسم نقش گرا، ساختگرا و انتقادی قابل تقسیم است که محل بحث در این نشست، روش تحلیل گفتمان انتقادی است؛ فرض بنیادی در نظریه تحلیل گفتمان انتقادی این است که رابطه بین صورت و محتوای گفتمان قراردادی نیست؛ بلکه آن را محدودیت های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی نهادهای صاحب قدرت تعیین می کنند. از این رو تجزیه و تحلیل گفتمان در چارچوب زبان شناسی انتقادی عبارت است از تجزیه و تحلیل ساخت هایی که از بار ایدئولوژیکی اشباع شده اند. ایدئولوژی عبارت از باورهای مشترک اجتماعی که آمیخته با ویژگی‌های بارز یک گروه است؛ ویژگی‌هایی که مانند هویت آن گروه، جایگاهش در اجتماع، اهداف و علایقش و روابط آن با گروه‌های دیگر بروز می‌کند. ازجمله شخصیت‌های مهم در زمینه تحلیل گفتمان انتقادی، فرکلاف است که کتاب تحلیل گفتمان انتقادی خویش را اولین بار در سال 1995 میلادی منتشر کرده است. از نگاه وی، تحلیل گفتمان انتقادی روشی است که در کنار سایر روش‌ها برای بررسی تغییرات اجتماعی و فرهنگی به کار گرفته می‌شود.
فرکلاف روش تحلیل خود را شامل سه مرحله می‌داند، که عبارت‌اند از:
1. توصیف: (در این مرحله سؤالاتی را در سه بخش مطرح می‌کند: الف. واژگان، ب. دستور زبان، ج. ساختارهای متنی)
2. تفسیر که شامل پنج حوزه مهم است که عبارتند از: (بافت موقعیتی، بافت بینامتنی، کنش گفتاری، انسجام و ساختار متن یا جان مایه)
3. تبیین: در مرحله تبیین با توجه به نوع تاکید بر روند یا ساختار می توان آن را دارای دو بُعد دانست. از یک طرف می توان گفتمان را به عنوان بخشی از مبارزه اجتماعی در نظر گرفت و از طرف دیگر می توان نشان داد که کدام یک از روابط قدرت، تعیین کننده گفتمان ها می باشد و این که روابط مذکورخود، نتیجه مبارزه اجتماعی بوده و به وسیله تکیه زنندگان بر مسند قدرت، ایجاد می شوند. فرکلاف، تبیین را تلقی گفتمان به عنوان بخشی از روند مبارزه اجتماعی در چارچوب روابط قدرت دانسته و هدف از آن را، توصیف گفتمان به عنوان جزیی از یک فرآیند اجتماعی بیان می دارد.
در انتها استاد محترم با ارائه یک مقاله که با استفاده از روش تحلیل گفتمان نگاشته شده بود، شیوه پیاده سازی روش تحلیل گفتمان را بر روی مباحث مرتبط با پژوهشهای اسلامی آموزش دادند.
لازم به تذکر است در این نشست که به صورت حضوری برگزار شد، جمعی از طلاب سطح ۳ مدرسه علمیه اسلام شناسی حضرت زهرا سلام الله علیها و مدرسه علمیه حضرت خدیجه سلام الله علیها حضور یافتند.
- 47 خوانده
نظرات
ارسال نظر جدید