چند نوع مزاج وجود دارد ؟

شناخت مزاجها روى هم رفته به قرار زير است :
1 - مزاج گرم ، مزاج سرد، مزاج تر، مزاج خشك ، كه اين چهار مزاج را مزاجهاى ساده و منفرد گويند.
2 - مزاجهاى ساده و مركب ، كه عبارتند از مزاج گرم و تر گرم و خشك ، سرد و تر و مزاج سرد و خشك .
3 - مزاج دموى يا (ريوى ) يا مزاج صفراوى يا (كبدى ) مزاج بلغمى يا (هاضمه اى ) مزاج سوداوى يا (عصبى ) اين چهار مزاج را مزاجهاى مادى گويند و يك مزاج معتدل نيز شناخته شده است كه با اين توصيف جمعا 13 مزاج وجود دارد.
مزاجهاى مادى مانند مزاجهاى ساده ، مركب هم مى باشند از اين رو مزاج بلغمى خونى و مزاج صفراوى عصبى مزاج خود به دو قسمت تقسيم مى شود، عصبى ضعيف و عصبى قوى . نيز گفته اند.

علائم مزاجها
مزاج صفراوى : شخصى كه مزاجش صفراوى باشد علائمى مثل گرمى و خشكى پوست ، زردى رنگ چهره يا زيتونى داشته و خون اينگونه افراد داراى املاح صفراوى است . نسوج بدن آنها آغشته از ترشحات كبدى است و داراى نسوجى سفت و سخت و لاغر و رشته هاى عضلانى آنها واضح و پيدا است استخوانهاى بدنشان برجسته و خطوط چهره اشان نمودار است ، تنفس و نبض آنها سريع ، خوابشان كوتاه و همراه با آشفتگى است حركات آنها سريع و تند و عجول در كارها و حسود و خشمگين در امور مى باشد.

علائم مزاجى بلغمى (لنفاوى )
صاحبان مزاج لنفاوى عموما داراى چربى زياد، پوستشان سرخ ، بدن آنها سرد و نرم ، عضلاتشان مثل اعمالشان عموما كند و افراد تنبلى هستند. خواب آنها سنگين و عميق و حركاتشان آهسته و آرام ، دستها و اندامشان مثل دست مرده ، كوشش و فعاليت آنها كم و با بى قيدى همراه است .

علائم مزاج دموى (پرخونى )
در اين اشخاص گردش خون خيلى تند و سريع ، پوست بدنشان سرخ و رنگين و گرم است ، مخاطهاى آنها قرمز (مثل چشمان و زبان ) عروق بدنشان باز و متسع نبض كامل و پر، اشتها فراوان خواب عميق و راحت حركاتشان وسيع ، دستها چاق و كف دستهايشان گرم است .

علائم مزاج سوداوى (عصبى )
همچنان كه گذشت اين مزاج به سوداوى قوى و سوداوى ضعيف تقسيم مى شود علائم سوداوى ضعيف عبارت است از كندى عكس العمل (به علت ضعف اعصاب ) و كندى كار قلب و ريه ، پريدگى رنگ چهره و افتادگى خطوط صورت ، غمگين و غصه دار بودن ، خودخور، متنفر و فرارى از كار و كوشش اما در نهاد افرادى ثابت قدم و پابرجا هستند.

علائم سوداوى قوى
تندى و با فشار عصبى يعنى عكس العمل شديد حركات سريع و خشن ، قلب و ريه تند و سريع چشمها درخشان براق ، فعاليت خيلى زياد و افرادى بى ثبات و قابل تحريك و خيالاتى و تحت سريع عوامل قرار مى گيرند و با خوابهاى ناراحت كننده و مهيج و مضطرب هم آغوشند.
دو گونه مزاج ديگر تشخيص داده شده است كه به نام مزاج رطب و يا تر و ديگرى مزاج يابس يا خشك ناميده مى شوند، در اينجا گرمى و سردى مزاج در كار نيست اينگونه مزاجها را سازج رطب يعنى ساده تر و سازج يابس ‍ يعنى ساده خشك گويند. براى آشنا شدن به اين دو مزاج بايستى به مثال زير توجه نمود :

اگر به دو شخص سالم كه هيچگونه ضايعات و اختلافى در اعضاى بدن خود نداشته و از نظر سن ، وزن ، قد و ساير مشخصات ظاهرى با هم يكسان بوده و تفاوتى نداشته باشند، ادرنالين به مقدار كم تزريق كنيم يا بخورانيم يكى از اين دو نفر ادرنالين را به خوبى تحمل كرده و ديگرى ممكن است به طپش قلب و ناراحتى مبتلا گردد، شخصى كه حساسيت نشان داده است داراى اعصاب حساس در مقابل ادرنالين است در صورتى كه دومى اين حساسيت را ندارد. حال اگر به همين دو نفر ازرين به مقدار كم تزريق كنيم يا بخورانيم يكى از آنها حساسيت نشان داده در صورتى كه ديگرى از ازرين در امان است . نمونه اين اشخاص در هر محيطى زياد ديده مى شود (مثل تفاوت ويار در خانمهاى آبستن ، همه آبستند اما در يكى يا چند نفر آنها ويار ديده مى شود).

حكماى قديم از جمله ابو على سينا، آنها را كه تحريك پذيرند، داراى مزاج رطب يا تر و دسته اى كه حساس نيستند داراى مزاجهاى يابس يا خشك مى دانند.

تقويت كننده ها
گرمى و سردى
چنانچه قبلا اشاره شده است هر دارو يا غذا و يا هر عاملى كه بتواند سوخت و ساز بدن را زياد كرده يعنى متابوليسم بازال را بالا برد آنرا گرم مى نامند.
گرمى بخش هاى جسم آدمى عبارتند از:
1- غذاهائى كه از لحاظ مقدار در حد اعتدال باشد.
2- حركات معتدل ، ورزش معتدل .
3- ماساژ اندامهاى بدن در حد اعتدال .
4- حركت و جنبش حتى اگر خارج از اعتدال باشد ولى نه در حد افراط و تفريط.
5- غذاها و خوراكيها و داروهاى گرم .
6- استحمام در حد اعتدال .
7- كارهاى شغلى كه با حركت و جنب و جوش تواءم باشد.
8- تماس بدن با گرم كننده هاى معتدل مثل هوا، ضماد، مرهم و غيره .
9- حالت خشم چه در حد اعتدال و چه در حال افراط.
10- غم و اندوه كه خيلى بيشتر از حد طاقت نباشد زيرا زياد شدن آن باعث سردى بدن است .
12- عفونت از انواعى كه گرمى غيرطبيعى به وجود آورد.
13- تراكم در سطح بدن كه موجب تجمع و توقف بخار مى شود.
14- (گشادى عروق ) كه در درون بدن موجب گسترش بخار(7) در بدن مى گردد.

سست كننده هاى بدن
آنچه باعث كم شدن متابوليسم بازال باشد يعنى بتواند كار غده تيروئيد را كمتر از معمول نمايد سردى ناميده مى شود.
سردى بخشها عبارتند از:
1- هر گونه جنبش و حركات شديد زيرا باعث كم شدن حرارت غريزى و تحليل رفتن آن مى گردد.
2- آرامش در حد افراط زيرا حرارت غريزى بر اثر افراط در آرامش خفه مى شود.
3- امساك در خوردن و نوشيدن .
4- غذا و داروهاى سرد، كم انرژى .
5- تخلخل (ديلاتسيون يا گشاد شدن عروق ) زياد در بدن كه در حرارت غريزى ايجاد آشفتگى مى نمايد.
6- برخورد به چيزهائى كه از كنش آنها سردى حاصل مى شود.
7- زياده روى در احتباس يعنى نگهداشتن مواد بيرونى راندنى از جسم كه بر اثر آن حرارت غريزى جمع و متوقف مى شود.
8- تخليه در حد افراط زيرا نيروى بدن به دنبال تخليه كم مى شود (مثل اسهال ).
9- اندوه زياد و ترس مفرط.
10- شادى بيش از حد.
11- شغلهائى كه سردى بخش هستند مثل كسانى كه در آب كار مى كنند.

رطوبت بخشها (زياد شدن مايعات بدن )
عوامل رطوبت بخش عبارتند از:
آرامش ، خواب ، مانده گارى موادى كه بايد تخليه شوند، صرف زياد مايعات ، پرخورى ، غذاى رطوبت بخش ، داروى رطوبت بخش ، تماس با مواد رطوبت زا به ويژه استحمام با شكم سير، تماس با سردى دهنده ها كه رطوبت را متوقف و جمع مى كند.

خشكى دهنده ها (زياد شدن املاح بدن )
عوامل زير باعث خشكى مزاج مى گردد.
جنبش ، شب زنده دارى زياد، تخليه زياد، زياده روى در نيروى جنسى ، كمى غذا و غذاى خشك داروهاى خشكى دهنده حركات زياد نفسانى از هر نوع بطور متوالى و به حد افراط، تماس با خشكى دهنده ها شستشو با آبهاى قابض ، سردى يخ ‌زننده كه نمى گذارد غذا به اندام برسد تماس با هر چيز بسيار گرم زيرا تحليل رفتن بيش از حد مى دهد، شستشوى زياد بدن .

===================

افراد از نظر نوع مزاج به چهار دسته تقسیم می شوند: 1)افراد صفراوی مزاج 2) افراد سوداوی مزاج 3) افراد بلغمی مزاج 4) افراد دموی مزاج

صفراوی
صفرا ترشحات كبد است که رنگ آن زرد كه جزء آتش بوده گرم و خشك است و گرما زیاد تولید می كند.ph~8.5  است
بیماری صفرا
كسانی كه صفرا زیاد تولید می كنند - سر درد – شقیقه نبض میزند -زردی سفیدی چشم – سیاهی رفتن چشم – سرگیجه - طعم دهانشان تلخ شده  ترش كردن گلو وقتی صفرا داخل معده بیاید –تشنگی- سوزش جگر زیر دنده راست آنها خیلی گرم است و حداقل دو درجه تب دارند و لبهای آنها دچارخشکی بوده پوست سرشان ترك خورده و می سوزد و بعنوان شوره و حتی ریشه مژه و دور پلك سوخته و پوسته پوسته می شود – پوست زبر – رنگ ادرار زرد تیره –ابرو میریزد – علاقه زیاد به آب یخ و یخ – تند خو بهانه گیر -موها تکه تکه میریزد. – دیدن خواب هولناك افتادن از بلندی جنگ و ستیز
علت:
غذاهای چرب و شیرین صفرا را زیاد می كند.
غذای مضر برای صفرا مزاج ها:
پرخوری – بعد از غذای مختصر دوباره غذا خوردن – آش رشته – ماكارونی سیر (مطلقا نخورید مزاج كبد گرم و تر است و سیر تبدیل به آتش شده و بیمار حالش بد می شود)-شیرینی
درمان:
انار و شاتوت بهترین دارو است – زرشك – تمشك – زردآلو – هلو – خیار كاهو – هویج – روغن زیتون – كنجد – سیب – گلابی – سوپ جو – كدو خورشتی – خوراك قارچ – كدو حلوایی – اسفناج – گشنیز – نخود فرنگی – عدس - ماش - جو دو سر – لیمو عمانی

سوداوی
سودا سرد و خشك از جنس خاك و رسوب خون است و PH=6 است و در طحال تولید می شود و طحال را فعال می كند. PH  خون باید بالای 7 باشد و اگر به 7 برسد به حالت اغماء و غش می رود) اگر سودا زیاد شود طعم دهان شور می شود – بوی عفونت دهان و كابوس می بیند و دچار افسردگی و خستگی – خود خوری – فكر زیاد بدون آنكه بداند – لاغری – بی نشاطی – یبوست شدید هفته ای یك بار– مدفوع قیری و سیاه – سوزش هنگام دفع ادرار – ادرار تیره خاكستری می شود – حالت تهوع– حس تاریكی چشم و شب كوری – تیرگی رنگ پوست و صورت – سوزش معده– خارش زیاد بدن وترك خوردن پوست – قلنج معده
علت
غذا های مانده و بیات و شور و نمك سود سودا را زیاد می كند
غذای مضر برای سوداوی مزاج ها
عدس - نوشابه با غذا - ماهی دودی – غذای مانده و بیات – نمك سود – خیار شور – گوشت پیر (رنگ قرمز تیره) – پنیر نباید بخورند
درمان
خوردن غذای گرم و تر – ملین – سوپ جو (با پاچه گوسفند – كمی زنجبیل   زعفران) بعد از سلامتی عسل و قدومه شیرازی مرتب استفاده كنید – توت با آب گرم طهارت کند- –انجیر – خرما – كشمش – هل – دارچین – زیره  زعفران

بلغمی
بدن علیه خودش انقلاب می كند و رماتیسم مفصلی می آورد .مثل كشك و آب یا سفیده تخم مرغ است ومربوط به سیستم لنفاوی یا سیستم ایمنی یا است.از جنس آب وسرد و تر است و كسانی كه سردی زیاد بخورند (ماست ترشی)بلغم فعال می شود. وزیر چشم پف كرده - مزه دهانشان ترش می شود – پوست شل و ول و سفید و آبكی می شود – پوست مقطعی سفید می شود (برص) و موها زود سفید می شود و مو – لك قهوه ای در سفیدی چشم و سردی دست وپا و پا درد و زانو درد – لرزش دست و پا (پاركینسون) دیر هضم شدن غذا – درد معده – تنگی نفس موقع خوردن غذا - قلنج می كنند و دوست دارند ماساژ بدهند و درد كمر و بین شانه ها و گرفتگی ماهیچه پشت گردن - كسل و خواب آلود – جاری شدن آب از دهان در خواب – دچار تپش قلب وقتی از خواب بیدار می شود - رقیق بودن آب بینی – ترشح بینی – سرفه زیاد - فراموشی – دفع ادرار زیاد همراه با فشار ضعف مثانه .
علت:
غذاهای لبنیات و ترشی و سركه بلغم را زیاد می كند.
غذای مضر برای بلغمی مزاج ها:
لبنیات – ترشی – لیته – شور – سیب زمینی – عدس – قارچ – گوشت گاو و گوساله – گوشت سفید(برای رماتیسمی ها بد بوده و درد را زیاد می كند)- چای – قهوه – نسكافه – میوه ترش و كال – نارنگی – كیوی – گرمك(سرد است) – خیار پوست كنده – لیمو شیرین – سوپ جو با زنجبیل
درمان:
گوشت (شتر – گوسفند - كبوتر – سار – گنجشك) – ادویه جات (هل – دارچین – زنجبیل – زیره – زعفران – زنیا – سرنجان – خولنجان – سیر- موسیر – خردل) - سبزیجات(كرفس – نعناع – ریحان – جعفری – ترخون – مرزه) - كلم – مارچوبه – هویج - كدوحلوایی - لیمو ترش – گندم – نخود – گردو هندی – قدومه شیرازی

دموی
از جنس هوا و گرم وتر است وبرای رساندن غذا واكسیژن به سلولها است.و اگر زیاد شود مزه دهان شیرین می شود- سر سنگین شده – – چرت زدن  كم حواس –كش آمدن آب دهان – زبان قرمز می شود مثل آنكه رب انار یا زرشك خورده باشد و بدن دچار خارش و دمل و جوش ریز بیشتر در گردن بین كتف شده از لثه خون می آید و مضطرب میشود.
علت :
پرخوری وخوردن بیش از حد خون را زیاد می كند
غذای مضر برای دموی مزاج ها:
پر خوری - بادنجان – غذای نشاسته ای – آب یخ –شیرینی - غذای ممنوعه
درمان:
ناشتا (خاك شیر - بالهنگ – تخم ریحان – تخم مل – قدومه شیرازی – بالنگو – اسفرزه) یكی از اینها را در آب بریزید حجمش زیاد می شود و بخورید حركات دودی روده را زیاد كرده و روده براحتی كار می كند – استفاده از ترشی طبیعی فصل (شاتوت - زرشك – لیمو ترش – آب نارنج – مركبات) – سوپ جو – نان جو - سالاد با روغن زیتون و آب لیمو قبل از غذا – جوانه ها – سبزی – میوه